Postępowanie rozwodowe wielu osobom kojarzy się ze stresem, nerwami, koniecznością roztrząsania prywatnych spraw przed sądem. Dlatego też wiele osób zadaje sobie pytanie, czy możliwe jest orzeczenie przez sąd rozwodu już na pierwszej rozprawie rozwodowej. Na tak postawione pytanie należy udzielić odpowiedzi twierdzącej – należy jednak zaznaczyć, że nie w każdym przypadku sąd może orzec rozwód już na pierwszej rozprawie, o czym szerzej poniżej.
Kiedy możliwe jest orzeczenie rozwodu już na pierwszej rozprawie?
Przede wszystkim wtedy, kiedy małżonkowie są zgodni co do orzeczenia rozwodu, czyli oboje popierają rozwiązanie małżeństwa, a dodatkowo nie posiadają wspólnych małoletnich dzieci. Zgodnie z art. 442 kpc „Jeżeli pozwany uznaje żądanie pozwu a małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci, sąd może ograniczyć postępowanie dowodowe do przesłuchania stron.”
Postępowanie dowodowe może być bardzo szerokie – w jego ramach sąd zapoznaje się z dokumentami, nagraniami przedłożonymi przez strony, może również przesłuchać świadków, o których przesłuchanie wnoszą strony. Jak wynika z powyższego przepisu – jeżeli zostaną spełnione warunki określone w przepisie, postępowanie dowodowe ograniczone będzie tylko do przesłuchania stron. Takie przesłuchanie stron może odbyć się na jednej rozprawie. Po przesłuchaniu stron, sąd mając na względzie wszystkie okoliczności sprawy może orzec rozwód.
Celem przesłuchania stron jest ustalenie okoliczności dotyczących rozkładu pożycia małżeńskiego – czyli sąd będzie badał jakie były przyczyny rozstania stron. Sąd ma również obowiązek zbadać jakie przyczyny skłoniły stronę pozwaną do uznania powództwa, tj. zgodzeniu się z powodem co do zasadności rozwiązania związku małżeńskiego (art. 441 kpc).
Zaznaczyć jednak należy, że możliwość rozwiedzenia się na pierwszej rozprawie rozwodowej nie oznacza, że całe postępowanie o rozwód jest krótkie. Po wpłynięciu pozwu o rozwód do sądu, sąd doręcza jego odpis stronie przeciwnej i zazwyczaj zobowiązując do złożenia pisemnej odpowiedzi na pozew. Dopiero w kolejnym kroku sąd wyznacza termin rozprawy. Od momentu wpływu pozwu o rozwód do dnia rozprawy może upłynąć kilka miesięcy – w zależności od danego sądu. Na datę wyznaczenia rozprawy strony nie mają większego wpływu.
Co gdy strony mają wspólne małoletnie dzieci?
Jeżeli małżonkowie są zgodni co do orzeczenia rozwodu i mają wspólne małoletnie dzieci, to postępowanie rozwodowe nieco się komplikuje. W wyroku rozwodowym sąd nie orzeka jedynie o rozwiązaniu związku małżeńskiego, a ma obowiązek orzec również o sprawach dotyczących małoletnich dzieci stron. Sąd orzeka o władzy rodzicielskiej nad dziećmi, kontaktach rodziców i dzieci oraz o kosztach utrzymania dzieci (alimentach). Jeżeli małżonkowie są skonfliktowani i nie są w stanie samodzielnie wypracować np. wysokości alimentów czy częstotliwości kontaktów, to te kwestie ustali sąd. Konieczność orzekania przez sąd sprawia jednak, że całe postępowanie się przedłuży, gdyż obie strony będą musiały przedstawić swoje stanowisko w sprawie (np. co do alimentów), zapewne przedłożą stosowne dowody na poparcie swoich żądań. Może również dojść do sytuacji, w której sąd wysłucha małoletniego dziecka, jeżeli jego rozwój umysłowy i stopień dojrzałości na to pozwala. Sąd będzie musiał również wnikliwie przeanalizować sprawę, zanim podejmie odpowiednie rozstrzygnięcie. To wszystko będzie stanowiło o przedłużeniu postępowania o rozwód – zapewne konieczne będzie złożenie dodatkowych pism procesowych, czy wyznaczenie kilku terminów rozprawy, jeżeli strony wniosą o przesłuchanie wielu świadków.
Całą procedurę usprawnić może uzgodnienie spraw dotyczących wspólnych małoletnich dzieci przez samych małżonków. Sąd nie będzie orzekał o utrzymywaniu kontaktów rodziców z dziećmi, gdy obie strony złożą taki wniosek. Złożenie takiego wniosku będzie zasadne, gdy strony samodzielnie będą ustalać kontakty. Nie jest konieczne pisemne porozumienie i „sztywne” ustalenie kontaktów. Wystarczy, że strony uzgodnią, że będą w stanie ustalić kontakty w takim zakresie, jakim uznają to za stosowne.
Ponadto strony mogą sporządzić pisemne porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i o ponoszeniu alimentów. Strony mogą również uzgodnić, że decydują się na tzw. opiekę naprzemienną, gdzie każdy z rodziców ponosi samodzielnie koszt utrzymania dziecka, gdy przebywa ono u danego rodzica – bez uiszczania alimentów na dziecko drugiemu rodzicowi. Poczynienie ustaleń dotyczących dzieci pomiędzy rodzicami może znacznie przyspieszyć postępowanie rozwodowe. Porozumienie nie jest jednak bezwzględnie wiążące dla sądu – sąd ma obowiązek zbadać, czy jest ono zgodne z dobrem dziecka.
W praktyce najdłużej może trwać postępowanie o rozwód, gdy jeden małżonek bądź oboje małżonkowie żądają ustalenia winy (rozwód z orzeczeniem o winie). Aby sąd orzekł taką winę, musi dojść do przekonania, że istnieją ku temu powody. Tak więc, zapewne jedna bądź obie strony będą przedkładały różne dowody przed sąd np. dokumenty (pisma, SMS-y, e-maile, wiadomości na komunikatorach internetowych), nagrania, a także wnosiły o przesłuchanie świadków. Sąd, uznając, że zasadnym jest wysłuchanie danych świadków będzie zmuszony wyznaczyć nawet kilka terminów rozpraw (w zależności od ilości świadków). Poszczególne terminy rozprawy może dzielić nawet kilka miesięcy – w zależności od danego sądu. To wszystko będzie stanowiło o rozciągnięciu w czasie całego postępowania o rozwód, co zapewne może być trudne i wyczerpujące dla stron.
Podsumowując, rozwód na pierwszej rozprawie jest możliwy. O tym, czy dane postępowanie rozwodowe będzie krótkie będzie stanowił stopień skonfliktowania stron. Jeżeli strony są w stanie się w jakimś stopniu porozumieć, co do spraw dotyczących ich wspólnych dzieci, to dzięki temu całe postępowanie rozwodowe może być krótsze. Najbardziej wymagającym jest proces rozwodowy, w którym strona bądź strony domagają się ustalenia winy małżonka w rozpadzie małżeństwa. Taką kwestię należy przed sądem wykazać, co może wydłużyć samo postępowanie rozwodowe.
