Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom z mocy prawa. Sąd może ingerować we władzę rodzicielską i ją ograniczyć, zawiesić, a nawet pozbawić rodziców.
O ile nie budzi żadnych wątpliwości to, że rodzic posiadający pełnię władzy rodzicielskiej jest również zobowiązany do alimentacji wobec dziecka, to może budzić wątpliwość to, czy rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej ma dalej obowiązek alimentacji wobec córki czy syna.
Czym jest władza rodzicielska?
Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie zawiera ścisłej definicji „władzy rodzicielskiej”. Przyjmuje się jednak, że jest to zespół praw i obowiązków rodziców wobec dziecka, których celem jest strzeżenie interesów dziecka i zapewnienie mu należytej pieczy.[1] Władzę rodzicielską należy rozumieć jako pewien atrybut rodziców do pieczy, reprezentacji dziecka i zarządu jego majątkiem.[2] Rodzice mają obowiązek dbałości o rozwój dziecka i jego dobro.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej
Jedną z możliwości ingerencji sądu we władzę rodzicielską jest jej pozbawienie. Należy zaznaczyć, że jest to najbardziej rygorystyczne rozstrzygnięcie i zapada w wyjątkowych sytuacjach. Do przesłanek pozbawienia władzy rodzicielskiej należą: trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej, nadużywanie jej, rażące zaniedbanie obowiązków rodzicielskich wobec dziecka.
Konkretnymi przykładami, które uzasadniałyby takie rozstrzygnięcie sądu mogą być: porzucenie dziecka (nieinteresowanie się jego sprawami, niebranie udziału w jego życiu), wyjazd na stałe poza granice kraju, odbywanie wieloletniej kary pozbawienia wolności, ciężka i długotrwała choroba uniemożliwiająca sprawowanie władzy rodzicielskiej, krzywdzenie dziecka: stosowanie przemocy, znęcanie się, molestowanie, rozpijanie. O pozbawieniu władzy rodzicielskiej decydować mogą również nałogi rodzica: alkoholizm, narkomania, bądź inne, które zapewne utrudniać bądź uniemożliwiać będą właściwe wypełnianie obowiązków rodzicielskich.
Jak widać muszą być to bardzo poważne zaniedbania ze strony rodziców. Są to sytuacje skrajne – jednoznacznie pokazujące, że zasadnym jest pozbawienie władzy rodzicielskiej, mając na uwadze dobro dziecka.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej oznacza, że w dalszym ciągu rodzic jest zobowiązany do alimentacji wobec dziecka. Nie ma przepisu, który stanowiłby, że w razie pobawienia władzy rodzicielskiej ustaje obowiązek alimentacyjny. Należy pamiętać, że priorytetem jest tutaj dobro dziecka, a nie interesy finansowe rodzica. Rodzic traci wszak władzę rodzicielską poprzez własne działania bądź rażące zaniedbania – niezasadnym byłoby zatem pozbawienie dziecka prawa do alimentów przez postawę rodzica. Dlatego też nawet rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej jest zobowiązany do alimentacji, a dziecko może domagać się alimentów również na drodze sądowej.
O obowiązku alimentacji rodziców wobec dzieci stanowi art. 133 § 1 kro, zgodnie z którym: „Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.” Jak widać obowiązek alimentacyjny wynika z samego faktu rodzicielstwa, nie jest uzależniony od zakresu władzy rodzicielskiej.
Co istotne, alimenty w takim przypadku mogą być zasądzone nawet w wyższej kwocie, np. może być to kwota powyżej 50% kosztów utrzymania dziecka. Osoba pozbawiona praw rodzicielskich nie będzie mogła wykazać, że czyni osobiste starania o utrzymanie lub wychowanie dziecka – nie będzie mogła wykazać, że na co dzień opiekuje się dzieckiem, dba o jego potrzeby, przygotowuje posiłki, zawozi do szkoły, pomaga w odrabianiu lekcji itp. A wszystkie powyższe czynności składają się na zakres obowiązku alimentacyjnego. Jeżeli rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej na co dzień nie przebywa z dzieckiem to zasadnym jest obciążenie go w wyższym wymiarze finansowym, skoro drugi z rodziców podejmuje osobiste starania w opiece nad dzieckiem.
Ograniczenie i zawieszenie władzy rodzicielskiej
Ograniczenie władzy rodzicielskiej będzie miało zastosowanie do przypadków, w których rodzice żyją w rozłączeniu. Nie jest to jednak bezwzględnie obowiązującą zasadą – nawet gdy rodzice żyją w rozłączeniu sąd może pozostawić obojgu rodzicom pełnię władzy rodzicielskiej, jeżeli rodzice np. przedstawią pisemne porozumienie.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej może być ograniczone do współdecydowania m.in. o: sposobie leczenia dziecka, wyborze szkoły i edukacji pozaszkolnej, zmianie miejsca zamieszkania dziecka, posiadaniu przez dziecko paszportu, wyjazdach zagranicznych dziecka. Ograniczenie władzy rodzicielskiej odnosi się do współdecydowania o sprawach związanych z osobą dziecka. Zarząd majątkiem dziecka pozostawiony jest zaś temu z rodziców, który posiada pełnię władzy rodzicielskiej.
Zawieszenie władzy rodzicielskiej
Możliwe jest zawieszenie władzy rodzicielskiej w razie wystąpienia przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej (art. 110 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Taką przemijającą przeszkodą mogą być: odbywanie krótkotrwałej kary pozbawienia wolności, pobyt w szpitalu, wyjazd na dłuższy pobyt za granicę, ale nie na stałe. Nie jest jednak tak, że sąd ma obowiązek zawiesić władzę rodzicielską w razie wystąpienia jednej z powyższych sytuacji. Sąd bowiem ma obowiązek zbadania, czy dobro dziecka wymaga zawieszenia władzy rodzicielskiej. Jeżeli dojdzie do przekonania, że dobro dziecka nie jest w żaden sposób zagrożone, to może uznać, że nie ma podstaw do zawieszenia władzy rodzicielskiej.
Również w razie ograniczenia bądź zawieszenia władzy rodzicielskiej nie ustaje obowiązek alimentacyjny z przyczyn takich jak przy pozbawieniu władzy rodzicielskiej. Podobnie jak we wcześniejszym przypadku rodzic, którego władza rodzicielska jest ograniczona bądź zawieszona może być obciążony w znacznej mierze kosztami utrzymania dziecka (alimentami) z podobnych przyczyn, jak przy pozbawieniu władzy rodzicielskiej.
[1] A. Pośpiech [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz aktualizowany, red. M. Fras, M. Habdas, LEX/el. 2023, art. 92
[2] A. Pośpiech [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz aktualizowany, red. M. Fras, M. Habdas, LEX/el. 2023, art. 92.
