Aby wnieść pozew o rozwód należy m.in. ustalić sąd właściwy w sprawie. Właściwość sądową regulują odpowiednie przepisy prawne, o czym szerzej poniżej. Właściwość sądowa w sprawach o rozwód wygląda nieco inaczej niż w innych sprawach cywilnych.
Sąd Rejonowy czy Sąd Okręgowy
Sprawy o rozwód należą do właściwości Sądu Okręgowego. Sąd ten jest bowiem właściwym m.in. w sprawach o prawa niemajątkowe (art. 17 pkt 1 kpc). Wyłącznie ten sąd jest właściwy – spraw rozwodowych nie rozpoznają sądy rejonowe.
Właściwość miejscowa
Ogólną zasadą jest wytaczanie powództwa przed sąd, w okręgu którego pozwany ma miejsce zamieszkania. Od tej zasady istnieje kilka wyjątków. W sprawach ze stosunku małżeństwa powództwo wytacza się wyłącznie przed sąd, w okręgu którego małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu.
Jeżeli nie można ustalić sądu w powyższy sposób, to powództwo wytacza się przed sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i w ten sposób nie można ustalić sądu, to przed sąd miejsca zamieszkania powoda (art. 41 kpc).
Jak należy interpretować miejsce zamieszkania?
Miejsce zamieszkania należy definiować tak jak określa kodeks cywilny, czyli jako miejscowość, w której dana osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu (art. 25 kc). Często, gdy słyszymy o miejscu zamieszkania to zaczynamy łączyć to pojęcie z „miejscem zameldowania” i pojawia się wątpliwość, czy chodzi o miejsce, gdzie faktycznie mieszkamy, czy gdzie jest się zameldowanym. Adres zameldowania nie ma żadnego znaczenia w sprawie cywilnej – jeżeli przepis wskazuje na miejsce zamieszkania to pod uwagę należy wziąć – tak jak powyżej – miejscowość, w której przebywa się z zamiarem stałego pobytu. Adres zameldowania jest pojęciem wynikającym z ustawy z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji ludności. Powyższe ma znaczenie administracyjne.
Podstawową zasadą jest wytaczanie powództwa o rozwód przed sąd, w okręgu którego małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, o ile chociaż jeden z nich dalej w tym okręgu ma jeszcze miejsca zamieszkania.
Podstawowe znaczenie ma tutaj „okręg” danego Sądu Okręgowego. To, jak duży jest „okręg” najlepiej sprawdzić na stronie danego Sądu Okręgowego w zakładce właściwość. Można również skontaktować się telefonicznie z Biurem Obsługi Interesanta, bądź osobiście udać się do sądu do Biura Obsługi Interesanta, jeżeli nastąpi taka konieczność. Co ważne, przepis posługuje się pojęciem okręgu, a to znaczy, że niekoniecznie chociaż jeden z małżonków musi dalej mieszkać w tej miejscowości, w której mieszkali oboje małżonkowie. Istotne jest to, aby chociaż jeden z nich dalej mieszkał na obszarze okręgu, a to znaczy, że może być to inna miejscowość.
Co jeżeli nie znam miejsca zamieszkania mojego małżonka?
Jeżeli nie jest znane aktualne miejsce zamieszkania małżonka, a nie można wytoczyć powództwa przed sąd ustalony wedle reguły, o której mowa powyżej, to powództwo można wytoczyć przed sąd, w okręgu którego zamieszkuje powód. Aby jednak postępowanie mogło się toczyć należy podjąć dalsze kroki – sąd ma obowiązek bowiem doręczyć pozwanemu odpis pozwu, tak aby pozwany mógł aktywnie brać udział w postępowaniu i bronić swoich praw. Należy więc podjąć wszelkie kroki, które pomogą ustalić aktualne miejsce zamieszkania pozwanego, np. skierować wniosek o zapytanie w Rejestrze PESEL, bądź inne.
Co jeżeli pozew zostanie złożony do niewłaściwego sądu?
Jednym z obowiązków sądu po wpłynięciu pozwu jest zbadanie swojej właściwości. Sąd bada więc, czy podniesione przez powoda okoliczności uzasadniają rozpoznanie sprawy przez sąd, do którego wpłynął pozew. Jeżeli sąd ustali, że jest niewłaściwy to sąd stwierdza swą niewłaściwość, a następnie przekazuje sprawę do sądu właściwego (art. 201 § 14 kpc). Sąd, któremu sprawę przekazano jest związany przekazaniem – nie może samodzielnie ustalić, że jest niewłaściwy. Wyjątkowo, gdy sprawę przekazano sądowi wyższego rzędu (np. z sądu rejonowego do sądu okręgowego) to ten może stwierdzić swoją niewłaściwość i przekazać sprawę innemu sądowi – w tym temu, który przekazał mu sprawę.
Dla strony nie powstają w tym zakresie żadne ujemne konsekwencje procesowe. Sprawa jedynie ulegnie przedłużeniu o pewien czas – sąd musi zbadać sprawę, wydać postanowienie, a następnie akta sprawy przekazywane są do innego sądu. Dla strony, która zapewne oczekuje, że jej sprawa zostanie szybko i sprawnie rozwiązana zapewne może okazać się to pewną niedogodnością.
Kiedy następuje ustalenie właściwości miejscowej przez Sąd Najwyższy?
Istnieją przypadki, w których ustalenie właściwości miejscowej na podstawie powyższych reguł jest niemożliwe, ma to miejsce np. w sytuacji, kiedy zaraz po ślubie małżonkowie nie zamieszkiwali wspólnie na terytorium Polski albo zamieszkiwali, ale z czasem przeprowadzili się za granicę. W takiej sytuacji właściwym do wyznaczenia odpowiedniego Sądu Okręgowego, do którego należy złożyć pozew rozwodowy jest Sąd Najwyższy. Warto jednak wskazać, iż z prośbą o wyznaczenie przez Sąd Najwyższy właściwego Sądu Okręgowego występuję sąd, do którego pozew wpłynął.
Dla osoby, która nie jest w stanie na podstawie podstawowych zasad określić właściwego Sądu Okręgowego oznacza to, że powinna ona złożyć pozew o rozwód do tego sądu, który wydaje się jej właściwy okręgiem ze wskazaniem, iż sąd ten powinien zwrócić się do Sądu Najwyższego o wskazanie właściwego miejscowo Sądu Okręgowego.
